Minggu, 20 Oktober 2013

NEMBANG MACAPAT XI SEMESTER 1


NEMBANG MACAPAT
                        Mata Pelajaran              : Bahasa Jawa
Kelas / Semester           : XI / I
Metode                         : Latihan, tanya jawab, ceramah, diskusi, tanya jawab
Waktu                           : 2 x 45 Menit
=============================================================================
I.          PANUDUH PIWULANG
  1. Supaya mudheng bab nembang macapat lan bisa nggarap tugas, mula luwih dhisik maca babagan Kompetensi Dasar lan Indikator.
  2. Uga maca Materi Bab NEMBANG MACAPAT
  3. Kanggo ngukuhake pemahaman, dianjurake supaya maca buku referensi liyane.
  4. Saben langkah digarap jumbuh karo tugas sing diwenehake.
  5. Tugas dikumpulake jumbuh karo jadwal sing disarujuki/disepakati bebarengan.
  6. Rembugen lan konsultasikake karo guru menawa nemoni kangelan / reribet.
II.         KOMPETENSI SING AREP DIGAYUH
Standar Kompetensi       :
MEMBACA
Mampu membaca dan memahami  bacaan sastra maupun nonsastra, berhuruf Latin maupun Jawa dengan  berbagai keterampilan dan teknik membaca.
Kompetensi Dasar                     :
Nembang macapat
Indikator                                   :
  1. Menentukan paugeran-paugeran tembang (guru gatra, guru lagu, guru wilangan, dan wataking tembang) yang disajikan
  2. Menembangkan tembang macapat yang disajikan
  3. Memberikan tanggapan  yang dibawakan oleh teman

III.   INFORMASI MATERI
A. Jinising Tembang Macapat
Tembang macapat uga sinebut puisi tradhisional  jinisi lan perangane  dadi telung perangan gedhe :
b)       Puisi tembang macapat (puisi tembang cilik)
Sing kalebu ana tembang macapat yaiku Kinanthi, Pocung, Asmaradana, Mijil, Maskumambang, Pangkur, Durma, Sinom, lan Dandhanggula.
b)  Puisi tembang tengahan (tembang dhagelan)
Sing kalebu ana tembang tengahan yaiku : Megatruh (Dudukwuluh), Gambuh, Wirangrong, Balabak, lan Juru Demung.
c)  Puisi tembang gedhe (kawi)
Sing kalebu tembang gedhe yaiku Girisa
B.  Paugeran Tembang Macapat
Tembang macapat kaiket dening paugeran-paugeran ing ngisor iki.
a.   Guru Gatra
Guru gatra yaiku cacahing / gunggunge gatra /baris/larik, saben  sapada/sapupuh/sabait. Saben-saben tembang macapat nduweni guru gatara kang beda-beda.
b.   Guru Wilangan
Guru wilangan tegese gunggunge wanda (suku kata) saben sagatra. Kayadene guru gatra, saben tembang nduweni guru wilangan kang beda-beda.
c.   Guru Lagu
Guru lagu tegese tibaning swara ana ing pungkasaning gatra kang dinulu saka guru gatra, guru lagu, lan guru wilangane.
  1. wataking tembang
Tuladha: trap-trapaning  paugeran tembang.
Guru gatra
Tembang
Guru wilangan
Guru lagu
( 4 )
1
( Pucung )
Murid iku kudu manut marang guru
Rukun marang kanca
Aja drengki aja srei
Aja climut aja jail aja nakal
12
6
8
12
(u, a, I, a )
u
a
i
a
( 6 )
1
2
3
4
5
6
( Mijil )
Dedalane guna lawan seketi
Kudu andhap asor
Wani ngalah luhur wekasane
Tumungkula yen dipun dukani
Bapang den simpangi
Ana catur mungkur
10
6
10
10
6
6
(i, o, e, i, i,u)
i
o
e
i
i
u
 ( 4 )
1
2
3
4
(Maskumambang)
Adhuh-adhuh rasane Taraku iki
Mboten saged omong
Bisaku mung kethap-kethip
Ragaku among gumlethak
12
6
8
8
( i, o, i, a )
i
o
i
a
 ( 9 )
1
2
3
4
5
6
7
8
9
(Sinom Parijatha)
Dhuh wong ayu pujaningwang
Dhasar ayu merak ati
Agawe sun nandhang branta
Mung sira kang ngusadani
Manuta dhuh wong manis
Mangga sira ingsun rungrum
Aja pijer lewa –lewa
Ayo nindakna karonsih
Sesarengan nyecep sarining asmara
8
8
8
8
7
8
8
8
12
(a,i,a,,i,i,u,a,i,a)
a
i
a
i
i
u
a
i
a

Tembang
Guru Gatra
Guru Wilangan
Guru Lagu
Pangkur
Jinejer ning wedhatama
Mrih tan kemba kembenganing pambudi
Mangka nadyan tuwa pikun
Yen tan mikani rasa
Yekti sepa asepa lir sepah samun
Samangsane pakumpulan
Gonyak ganyuk nglelingsemi
(7)
1
2
3
4
5
6
7
8
11
8
7
12
8
8
a
i
u
a
u
a
i

Tembang
Guru Gatra
Guru Wilangan
Guru Lagu
Asmaradana
Anjasmara ari mami
Masmirah kulaka warta
Dasihmu tan wurung layon
Aneng kutha Prabalingga
Prang tandhing Wurubisma
Kariya mukti Wong ayu
Puh kakang pamit Palastra
(7)
1
2
3
4
5
6
7
8
8
8
8
7
8
8
i
a
o
a
a
u
a
C. Wataking Tembang
  • Tembang Pocung           : saenake, sembranan, guyonan. Gunane kanggo guyonan (berkelakar), cangkriman, pitutur.
  • Tembang Mijil                : gandrung-gandrung, prihatin, Gunane: pangudhar rasa prihatin.
  • Tembang Maskumambang : susah nelangsa, prihatin, merana. Gunane kanggo mratelakake rasa susah karana.
  • Tembang Kinanthi          : gandrungasmara. Gunane: kanggo  mratelakake rasa susah karanaasmara.
  • Tembang Durma            : nesu, dendam, muring. Gunane kanggo pengeten nalikaning perang, tantang-tantangan.
  • Tembang Asmaradana: sengsem, nesu, dendam. Gunane mratelakake rasa susah karanaasmara.
  • Tembang Pangkur          : gandrung, tegang. Gunane kanggo menehi pepenget/peringatan
  • Tembang Sinom : lugu, susah, prasaja. Gunane kanggo menehi pitutur, kanggo mbabar rasa susah.
  • Tembang Dhandhanggula: luwes, manis, sarwa cocok. Gunane kanggo pitutur, mbabar rasa susah, kanggo pambuka gendhing.
  • Tembang megatruh        : susah, rasa  cuwa/gela kang mbangeti. Gunane kanggo mbabarake rasa susah.
  • Tembang Gambuh          : nerangake, nbeber kawruh. Gunane kanggo mulang muruk.

D.   Nglagokake Tembang Macapat
Tembang macapat ing ngisor iki lagokno kanthi irama kang trep !
Pangkur
Jinejer ning wedhatama
Mrih tan kemba kembenganing pambudi
Mangka nadyan tuwa pikun
Yen tan mikani rasa
Yekti sepa asepa lir sepah samun
Samangsane pakumpulan
Gonyak ganyuk nglelingsemi
ASMARADANA
Anjasmara ari mami
Masmirah kulaka warta
Dasihmu tan wurung layon
Aneng kutha Prabalingga
Prang tandhing Wurubisma
Kariya mukti Wong ayu
Puh kakang pamit Palastra
MASKUMAMBANG
Akeh janma   kandha yen  manungsa    kuwi
Bisa neka   loka
Ing  jagad  jalaran   saking
Katiban  wahyu  kabegjan
Tembang pangkur ing ndhuwur ngemu kawruh / nyritakake wong kang bodho ananging ora nggagasan. Tegese ora ngrumangsani yen menawa dheweke kuwi bodho. Dadine, ngomonge ndhuwur-ndhuwur / muluk-muluk ora ketemu nalar. Ngadhepi wong sing kaya mangkono iku luwih becik kudu ngalah. Sing pinter / nalare mlaku kudune trima ngalah lan njaga rasa-pangrasa wong bodho kuwi.
Dene ana tembang amaradana nyritakake pawongan (Damarwulan) kang pamit marang kekasihe yakuwi Anjasmara, amarga arep lunga perang mungsuh Menakjingga (Wurubisma) ana kutha Blambangan (Prabalingga). Gandeng  Menakjingga iku kawentar sekti mandraguna, mula saka kuwi Damarwulan mesthekake yen takdire tumekang pati/lampus wus cedhak
Tembang Asmaradana nduweni watak merak ati, sedhih, amarga nandhang asmara.

Tidak ada komentar:

Posting Komentar

 MATERI SESORAH     Sesorah utawa tanggap wacana inggih punika ngandharaken gagasan utawi penggalihan kanthi tetembungan ingkang dipunucapak...